HIZIR VE İLYAS NEREDE BULUŞUYORLAR

Kim ne derse desin. Çok köklü bir tarihimiz, kültürümüz ve medeniyetimiz var. Bu kültür birikimi binlerce yıldan beri oluşmuş bir birikimdir. Cumhuriyet dönemi, Osmanlı ve Selçuklu Dönemi ile beraber İslam öncesi örf ve adetleri de yaşatmışız. Üstelik bunlara bazen dini kılıflarda  uydurarak.

Mayısın altısı geldi mi, bölgemizde Hıdırellez Şenlikleri yapılır. Rengli gösteriler eşliğinde ateş yakılır. Ateşin üzerinden atlanır. Bu yılda ilçemizde yapılan etkinlikleri görünce çocukluğum aklıma geldi. Hıderlez günü geldiğinde köyümüzde çok eskiden kalma şimdiki adı aşıklar çeşmesi olan çeşmenin başına toplanılı,yaşı belki 50-60 olan büyük devasa kavak ağaçının dalına zincirlerden salıncak kurulur. Nişanlı sözlü olan kızlar nişanlıları veya sözlüleri tarafından sallınçakta sallandırılırdı. Bizim gibi küçükler ise değişik oyunlar oynardı.

Ayrıca beş  mayısı altı mayısa bağlayan akşam köyümüzde ateşler yakılır. Üzerinden üç kez atlanırdı. Neden üç kez hala anlamış değilim. Ayrıca dileklerin yazıldığı küçük kağıt parçaları toplanır. Bir gül ağacının dibine çömlek içinde saklanırdı. Sabah olunca çömlek çıkartılır.Sırası ile pusulalar okunur. Eğlenceler düzenlenirdi.

Arapça kaynaklarda hadır (hadr, hıdr) şeklinde yer alan ve Arapça menşeli olduğu kabul edilen kelime Türkçe’de Hızır ve Hıdır biçiminde kullanılmaktadır. Hadır “yeşil, yeşilliği çok olan yer” mânasındaki ahdar ile eş anlamlıdır. Bu mânadan hareketle hadır kelimesinin özel isimden ziyade lakap ve sıfat olarak kabul edildiği söylenebilir.[1]

Kur’ân-ı Kerîm’de adı geçmemekle birlikte müfessirler tarafından Hızır’a ait olduğu kabul edilen Kehf sûresindeki kıssa özetle şöyledir: Hz. Mûsâ genç adamına iki denizin birleştiği yere ulaşmaya karar verdiğini söyler, bunun üzerine beraberce yola çıkarlar. İki denizin birleştiği yere varınca yanlarına aldıkları kurutulmuş balığı bir kenarda unuturlar, balık da canlanarak denize atlar. Bir müddet sonra Mûsâ genç adamına azığı getirmesini söyler; fakat genç adam olup biteni hatırlayarak daha önce bunu Mûsâ’ya bildirmeyi unuttuğu için üzüntüsünü dile getirir. Bunun üzerine Mûsâ aradıkları yerin orası olduğunu söyler ve geriye dönerler. Burada kendisine Allah tarafından “rahmet ve ilim” verilmiş olan sâlih bir kul ile karşılaşırlar. Mûsâ, sahip olduğu ilimden kendisine de öğretmesi için onunla arkadaş olmak istediğini söyler; Kur’an’ın adını bildirmediği bu kişi, iç yüzüne vâkıf olamayacağı olaylar sebebiyle bu beraberliğe sabredemeyeceğini belirtirse de Mûsâ’nın ısrarı üzerine, meydana gelen olaylar hakkında açıklama yapmadıkça kendisine soru sormaması şartıyla teklifi kabul eder. Mûsâ’nın bu şarta uyacağına dair söz vermesi üzerine yolculuğa başlarlar. Bu zat önce bindikleri gemiyi deler, arkasından bir çocuğu öldürür, daha sonra da uğradıkları bir kasabanın halkı kendilerini misafir etmediği halde orada yıkılmak üzere olan bir duvarı düzeltir. Bu üç olayın her birinde Mûsâ arkadaşına davranışının sebebini sorar; arkadaşı da, “Ben sana benimle beraber olmaya sabredemezsin demedim mi?” diye uyarıda bulunur. Mûsâ özür dileyip yolculuğa devam etmelerini ister. Sâlih kul, birinci ve ikinci olaylardan sonra Mûsâ’nın ricasını kabul ederse de üçüncü olayda ayrılma vaktinin geldiğini söyler; bu arada söz konusu hadiselerle ilgili olarak davranışlarının sebeplerini de anlatır ve bunları Allah’ın emriyle yaptığını söyler (el-Kehf 18/60-82). Bu kıssadaki üç kişiden sadece Mûsâ’nın adı zikredilirken diğer iki kişiden biri “genç adam” (fetâ), diğeri de ilâhî rahmet ve ilme mazhar olmuş “Allah’ın kulu” diye anılır.[2]

İlyas Peygambere gelince ; Hârûn -aleyhisselâm-’ın neslindendir. Benî İsrâîl’e gönderilen peygamberlerdendir. Allâh Teâlâ buyurur: “Şüphe yok ki İlyâs da peygamberlerdendir.” (es-Sâffât, 123) İsrâîloğulları Filistin’i ele geçirince, kabîlelerden biri Ba’lbek’e yerleşmişti. Başlarında zâlim bir hükümdar vardı. Rivâyete göre, şehrin ismi önceleri Bek idi. Ancak bu zâlim kral, Ba’l adında bir put yaptırdı ve halkı bu puta tapmaya zorladı. Ve Ba’l ile Bek ismi birleşerek, bu şehre Ba’lbek[1] denildi. İşte Hazret-i İlyâs, tevhîdden uzaklaşıp şirke düşenleri Hakk’a dâvet etmek üzere, bu beldeye peygamber olarak gönderildi.

Halkın taptığı put, yaklaşık on metre büyüklüğünde idi ve altından yapılmıştı. İlyâs -aleyhisselâm- bunlara:“Ba’l putuna tapmaktan vazgeçiniz! Her şeyin yaratıcısı olan Allâh’a îman ve ibâdet ediniz!” diyordu.Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyrulur: “(İlyâs) milletine: «Allâh’a karşı gelmekten sakınmaz mısınız? Yaratanların en iyisi olan, sizin de Rabbiniz, sizden önce gelen atalarınızın da Rabbi olan Allâh’ı bırakıp da Ba’l’e mi taparsınız?» dedi.” (es-Saffât, 124-126)

İlyâs -aleyhisselâm-, Ba’lbek’ten ayrıldıktan sonra, bir köye uğradı. Oradaki insanları îmâna dâvet etti. Onlar da, bu ilâhî dâveti kabûl ederek kendisinin yanlarında kalmasını istediler. İlyâs -aleyhisselâm-, ihtiyar bir kadının evinde misâfir oldu. Kadının hasta bir oğlu vardı. Hazret-i İlyâs, iki rekat namaz kılarak çocuğun şifâ bulması için Allâh’a duâ etti. Çocuk iyileşti. Sonra İlyâs -aleyhisselâm-’ın yanından hiç ayrılmadı. O’ndan Tevrât’ı öğrendi. İsmi Elyesa’ idi.Hulâsa İlyâs -aleyhisselâm- da “kubbede hoş bir sadâ” bırakarak yüce Rabbine kavuştu. İlâhî lutuf ve iltifâta mazhar oldu. O’nun hakkında âyet-i kerîmelerde şöyle buyruldu: “Sonra gelenler içinde kendisine iyi bir ün bıraktık. «İlyâs’a selâm olsun!» dedik. Şüphesiz Biz ihsan sâhiplerini, işte böyle mükâfatlandırırız. Çünkü O  (İlyâs, elbette) Biz’im mü’min kullarımızdandı.” (es-Sâffât, 129-132)

Sonuçta bahar geldiği için her yer yeniden canlanıp yeşillenmesi yeryüzünde Hızır (as) ayağının değdiği yerler canlanıyor algısından hareketle böyle bir kültür ve gelenek oluşturulmuştur. Ayrıca Hıdırlez günü İlyas(as) ve Hızır (as) buluştukları söylenir. Tabi bu bir söylenti. Ancak bizler yine insanı itikadi yönden sıkıntıya sokacak dilek ve temennilerimizi dilek ağacıda veya gül fidanının altına değilde direk Alemlerin rabbinden talep edelim.

[1] İslam Ans. Hızır maddesi

[2] İslam Ansiklopedisi Hızır Maddesi Kehf süresi (60-82.ayetler)